Als de gedachte aan het ontvangen van radiosignalen uit de ruimte een beeld oproept van Jodie Foster in de film Contactgebogen over een computerconsole en luisterend naar ruimteschipschema’s die naar de aarde zijn gestuurd door intelligente wezens uit Vega, dat is, eh, een fatsoenlijke eerste stap om te begrijpen wat wetenschappers in gedachten hebben als ze afstemmen op de radiosignalen in de ruimte. De werkelijkheid is minder filmisch, maar dat maakt het niet saai.
Radiotelescopen – het meest bekende het noodlottige Arecibo Observatorium in Puerto Rico, maar ook verspreid over woestijnen over de hele wereld – zijn niet echt bedoeld voor het detecteren van opzettelijke communicatiesignalen van buitenaardse wezens. Dat zou hetzelfde zijn als zeggen dat de ogen op je hoofd bedoeld zijn om hondsdolle grizzlyberen op te sporen. Dat zou geen misbruik zijn, maar het is nauwelijks een beschrijving van waarom ze daar zijn.
Radiosignalen blijven uit de verre ruimte komen. Dit is wat ze werkelijk zijn.
In feite lijken radiotelescopen een beetje op de ogen op je hoofd, in die zin dat ze minder luisteren, zoals de term ‘radio’ suggereert, en meer zien wat soms de “radio hemel,“Dit betekent alles wat waarneembaar is in het brede spectrum van emissies die door de kosmos zelf worden afgegeven vanuit het uitkijkpunt van de aarde – zaken als pulsarbakens, zonnevlammen en hun effecten, en de microgolfachtergrondstraling van het universum. Maar de radiohemel omvat ook signalen van dichter bij huis zoals ruimtesondes, en zelfs de satellieten die om ons heen draaien.
In 2024 hebben de radio-ontvangers op en rond de menselijke thuiswereld een verscheidenheid aan fascinerende emissies opgevangen, waarvan sommige mysterieus zijn, waarvan geen enkele waarschijnlijk afkomstig is van ruimte-indringers, en die allemaal interessanter zijn dan fictie. Hier zijn vijf van de meest intrigerende signalen van 2024:
Een mysterieus langzame hartslag
Dit signaal, bekend als ASKAP J193505.1+214841.0, opgepikt door de Australian Square Kilometre Array Pathfinder (ASKAP) radiotelescoop, werd eerder dit jaar opgemerkt, maar het team dat het ontdekte publiceerde zijn bevindingen in juni 2024. Dit is een zeer verwarrend radiosignaal omdat het bijna elk uur wordt herhaald – elke 53,8 minuten om precies te zijn. Dat is veel te langzaam om iets te zijn wat astronomen momenteel begrijpen.
Mashbare lichtsnelheid
De kloof tussen de emissies van ASKAP J193505.1+214841.0 is te langzaam om van een pulsar te kunnen spreken, aangezien pulsars afkomstig zijn van neutronensterren die snel ronddraaien en letterlijk boorbitachtige toerentallen bereiken. De lengte van deze nieuw ontdekte kloof heeft wetenschappers tot nu toe verbijsterd gemaakt, maar elke nieuwe ontdekking over de natuur begint als de ontdekking van iets dat ‘onmogelijk’ zou moeten zijn.
Een krachtige, verre uitbarsting
Stel je voor dat je naar de radiohemel “start” (we spreken hier figuurlijk). Voor een radio-sterrenkijker kunnen de radiogolfuitbarstingen die bekend staan als snelle radio-uitbarstingen (FRB’s) lijken op snelle verblindende flitsen die tijdelijk alle andere signalen overstemmen voordat ze snel verdwijnen. FRB 20220610A is zo’n krachtige radiogolfuitbarsting, een uitbarsting die acht miljard jaar door de ruimte heeft gereisd voordat hij werd gedetecteerd. Dat is oud; de oerknal vond 13,8 miljard jaar geleden plaats.
FRB 20220610A is niet alleen – ook gedetecteerd door ASKAP, dit keer met behulp van de Hubble-ruimtetelescoop – een van de verste FRB’s ooit gedetecteerd, maar het is ook een van de ‘helderste’ (eigenlijk meest energiek) radiosignaaluitbarstingen die ooit door de ontvangers van de mensheid zijn opgepikt. De bron kan een plek in de ruimte zijn geweest met ‘maar liefst zeven sterrenstelsels die op weg waren om samen te smelten’. volgens een NASA-blogpost over de ontdekking.
Radiovervuiling door Elon Musk
Onderzoekers hebben in het recente verleden al geklaagd over problematische signalen die worden afgegeven door de ruim 6.000 Door SpaceX bediende Starlink-satellieten draaien in een baan om de aarde en sturen gegevens naar internetgebruikers hier op het aardoppervlak. Het signaal dat door de satellieten wordt afgegeven, vertegenwoordigt ongewenste ruis voor bepaalde instrumenten die de radiohemel proberen te observeren. Onderzoekers van het Nederlandse LOFAR observatorium ontdekten echter in 2024 dat de gloednieuwe V2-mini-satellietenlijn tot 32 keer meer ongewenst geluid dan eerdere Starlink-modellen.
Starlink-ruis vertroebelt de waarnemingen van astronomen van bepaalde laagfrequente signalen die nodig zijn voor de studie van exoplaneten, zwarte gaten en oude kosmische verschijnselen. Het is niet ongehoord dat de wet ingrijpt en radiotelescopen tegen dergelijke ruis beschermt. Radiostiltezones bestaan in hun voordeel, maar deze zones worden gecontroleerd op zaken als interferentie van mobiele telefoons in de buurt, en hebben niets te zeggen over objecten die de ruimte in worden gelanceerd. Op satellieten gebaseerde radio-emissies vormen een ongereguleerde grens, en Starlink heeft ongeveer 6.000 satellieten in dat leemte in de regelgeving gegooid. Bedankt zoals gewoonlijk, Elon!
Nog een FRB met belangrijke aanwijzingen voor wetenschappers
Een andere FRB werpt licht op de mysterieuze oorsprong van enorme radiosignaaluitbarstingen in 2024. Dit is een verse vondst uit de studie van verschijnselen die magnetars worden genoemd – in dit geval magnetar SGR 1935+2154, die feitelijk schoot zijn intrigerende signaal al in 2020 uit. Na het vaststellen van de bron van magnetar SGR 1935+2154 zegt het team van Caltech’s Deep Synoptic Array-110 (DSA-110) nu dat dergelijke signalen afkomstig zijn van neutronensterren in massieve, stervormende sterrenstelsels die rijk zijn aan metalen. Deze bevinding beperkt de mogelijkheden voor het vinden van neutronensterren met FRB-creërende eigenschappen aanzienlijk, wat betekent dat ons begrip van waar deze extreme gebeurtenissen plaatsvinden nauwkeuriger wordt.
