TEL AVIV, Israël — Yehuda Bauer, een van Israëls belangrijkste Holocaust-geleerden die vorm heeft gegeven aan de manier waarop mensen over de hele wereld de Holocaust bestuderen en leren, is in Jeruzalem overleden. Hij was 98.
Er werd geen specifieke doodsoorzaak opgegeven door het Yad Vashem, Israëls nationale Holocaust-monument in Jeruzalem, dat vrijdagavond zijn dood aankondigde.
Bauer publiceerde tientallen boeken en richtte talloze internationale Holocaust-educatie-initiatieven op gedurende een carrière die meer dan zestig jaar besloeg. Hij sprak Tsjechisch, Slowaaks, Duits, Hebreeuws, Jiddisch, Engels, Frans en Pools, en leerde Welsh tijdens zijn studie aan de Cardiff University in Wales. Zijn beheersing van talen stelde hem in staat bronmateriaal in zijn oorspronkelijke vorm te bestuderen en rechtstreeks in contact te komen met publiek over de hele wereld.
“Een van zijn belangrijke punten was dat de Holocaust niet alleen een specifieke gebeurtenis is die bepaalde mensen trof, maar dat de Holocaust ook universeel was”, zegt Dr. David Silberklang, senior historicus bij het International Institute for Holocaust Research in Yad Vashem, die werkte jarenlang nauw samen met Bauer.
“Toen het eenmaal gebeurde, en mensen deden wat ze deden, is het in het speelboek terechtgekomen: het potentieel van wat mensen zouden kunnen doen en daarom opnieuw zou kunnen worden gedaan,” zei hij.
Bauer werd in 1926 in Praag geboren. Als tiener kon zijn familie in 1939 Europa ontvluchten en via Roemenië naar het Britse Mandaat Palestina komen. Na zijn terugkeer van de universiteit in Wales ging hij naar Kibbutz Shoval in het zuiden van Israël en studeerde aan de Hebreeuwse Universiteit. De laatste decennia van zijn leven woonde hij in Jeruzalem.
Bauer begon zijn academische carrière in de jaren zestig, in een tijd waarin mensen in Israël net openlijker over de Holocaust begonnen te praten. In de eerste jaren na de Holocaust, toen veel overlevenden verbrijzeld waren en probeerden hun leven op te bouwen, spraken maar heel weinig mensen openlijk over wat er was gebeurd.
Silberklang zei dat het land tijd en perspectief nodig had voordat het de Holocaust onder een academische lens kon gaan onderzoeken, en dat Bauer een van de eerste golf wetenschappers was die rigoureus onderzoek begon naar een onderwerp dat voorheen te pijnlijk was om te bespreken.
In Israël wervelden schaamte en schuldgevoel rond de perceptie dat de Europese Joden ‘als schapen naar de slachtbank’ waren gegaan.
Bauer’s onderzoek verdiepte zich in verschillende aspecten van Joods verzet en begon het verhaal te veranderen over hoe slachtoffers van de Holocaust manieren hadden gevonden om de nazi’s te weerstaan die verder gingen dan alleen gewapende strijd, zoals smokkelen of het blijven naleven van religieuze of culturele tradities.
Enkele van zijn bekendste publicaties zijn onder meer ‘American Jewry and the Holocaust’, waarin hij de Amerikaanse reactie op de Tweede Wereldoorlog onderzoekt; “Joden te koop?” over onderhandelingen om Joden te redden tijdens de Holocaust; “Death of the Shtetl” over de decimering van de kleine Joodse gemeenschappen in Europa; en ‘Rethinking the Holocaust’, waarbij fundamentele vragen worden onderzocht over hoe de Holocaust moet worden gedefinieerd en verklaard en hoe en of de Holocaust kan worden vergeleken met andere genociden. Bauer stond bekend om zijn directe interactie met een niet-academisch publiek en sprak veel over de hele wereld.
Samen met de Europese staatshoofden heeft Bauer in 1998 geholpen bij de oprichting van de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA), een coalitie van meer dan 35 landen die van haar leden eist dat zij overheidsfinanciering besteden aan voorlichting en herdenking van de Holocaust. Met IHRA hielp Bauer ook bij het opstellen van de werkdefinitie van antisemitisme, die door veel regeringen en organisaties wordt gebruikt om haatmisdrijven en discriminatie tegen joden te helpen definiëren.
Bauer ontving in 1998 de Israëlprijs, een van de hoogste onderscheidingen van het land. Silberklang zei dat Bauer tot het einde van zijn leven betrokken en actief bleef, onder meer door het schrijven van opiniestukken en het bijdragen aan academische discussies.
Silberklang zei dat Bauer het niet eens was met de vergelijking van Hamas’ aanval van 7 oktober op Israël met de Holocaust, en merkte op dat de Palestijnse militante groep niet zo sterk of zo georganiseerd is als de nazi’s en dat de staat Israël bestaat om een militair antwoord te bieden.
Bauer, een muziekliefhebber, had een diepe bariton en stond erom bekend duetten te zingen met enkele van zijn academische partners of uit te breken in traditionele Welshe volksliederen die hij als universiteitsstudent leerde, zei Silberklang.
Hij laat twee dochters, drie stiefkinderen en talrijke kleinkinderen achter.
