‘We zijn niet zo verschillend, jij en ik. We hebben allebei ons hele leven gezocht naar de zwakte in elkaars systemen. Denk je niet dat het tijd is om te erkennen dat er aan jouw kant net zo weinig waarde is als aan de mijne? ?”
Degenen die hebben gepleit voor Gary Oldman die Jackson Lamb speelt, de direct onaangename baas van de nietsnutten van MI5, de Britse inlichtingendienst, in Apple’s Langzame paardenherinnert zich misschien niet eens deze zin die de acteur speelde als een andere spionagebaas in een andere spionagethriller: zoals George Smiley in Tinker kleermaker soldaat spion, een film uit 2011, gebaseerd op het boek van John la Carre.
Deze lijn, die symbool stond voor de politiek van de film, was gericht aan Smiley’s Russische tegenhanger, Karla, en werd in gelijke mate gevierd en verguisd vanwege het creëren van gelijkwaardigheid tussen de VS en de USSR tijdens de Koude Oorlog. Afgaande op de recente mediaverhalen en diplomatieke activiteiten had George Smiley het vandaag heel goed over India en Canada kunnen zeggen.
Blaas heet, blaas koud
New Delhi en Ottawa hebben elkaars topdiplomaten het land uitgezet, naar aanleiding van de laatste beschuldiging van de Canadese premier dat het Indiase establishment rechtstreeks betrokken zou zijn bij de moord op een Sikh-separatist op Canadees grondgebied. India daarentegen heeft dit niet alleen ontkend, maar heeft ook een tegenaanval op Canada ondernomen vanwege het koesteren van anti-Indiase groepen op zijn grondgebied.
De herfst is geen mooi weer voor de betrekkingen tussen India en Canada. Precies een jaar geleden waren de twee landen verwikkeld in een soortgelijke diplomatieke bitterheid over dezelfde moord. Khalistan is, na de nucleaire proliferatie, al tientallen jaren hun spreekwoordelijke bijtje in de motorkap. Met uitzondering van de stilte rond de millenniumwisseling is de kwestie levend en volatiel gebleven. Het gaat nergens heen met haast.
Canada’s zachte benadering van anti-Indiase groeperingen werd ooit uitsluitend toegeschreven aan de binnenlandse politiek: het land herbergt de grootste Sikh-diaspora, waarvan er zo’n 7,70.000 wonen. De huidige spanning in de relatie gaat echter wellicht niet alleen over de Canadese stembankpolitiek of de binnenlandse aangelegenheden van India, die gepaard gaan met weerstand van een sekte van Sikhs. Er is nu heel duidelijk sprake van een opkomst van bilateraal antagonisme. Doet het toenaderingspersoneel zijn werk goed? Of, nog provocerender: doen de spionnen hun best?
Flashbacks uit 1975
Realistisch gezien zijn moordaanslagen op buitenlands grondgebied geen no-go-zone, zelfs niet met verklaarde vijanden, als de moordenaars slim zijn. De moraliteit en legaliteit van dergelijke acties is een ander verhaal. Wat heeft Canada, een beperkte bondgenoot, er dan toe gebracht zijn onderzoek naar de moordzaak in Nijjar openbaar te maken en India verantwoordelijk te houden? Heeft er achter de schermen bij het opzetten van een openbare show sprake geweest van een lichte of opzettelijke vertrouwensbreuk, al dan niet bedoeld? Zijn er aan beide kanten kwade trouw-actoren aan het werk, of is het pure incompetentie? Het kan een van beide of beide zijn, maar zoals de eerbiedwaardige Canadese schrijfster Margaret Atwood ons in herinnering brengt: ‘Domdom is hetzelfde als kwaadaardig als je naar de resultaten kijkt’. Daarom is het verbreken van de bilaterale banden van belang, veel belangrijker dan de kern van de oorzaak ervan.
Deze escalatie van de diplomatieke spanningen tussen India en Canada begint min of meer te lijken op een andere controversiële diplomatieke gebeurtenis die een halve eeuw geleden plaatsvond: het uiteenvallen van de toen pas aangescherpte betrekkingen tussen Australië en Noord-Korea. Op 30 oktober 1975 riep Pyongyang zijn diplomaten uit Canberra terug, daarbij verwijzend naar de ‘onvriendelijke houding’ en ‘ondraaglijke provocerende daden’ van het gastland in een mededeling die via commerciële post werd verzonden. Nog geen tien dagen later werden Australische diplomaten op 8 november uit Pyongyang verdreven wegens ‘onvriendelijk gedrag’ en ‘misbruik van de diplomatieke onschendbaarheid’.
De acteurs en de tijden zijn verschillend, maar het probleem is hetzelfde. Dit onvermogen om de ruwe kantjes glad te strijken heeft keer op keer een slechte weerslag op de politieke en diplomatieke leiders van India en Canada. Wat zijn lange bilaterale banden waard als ze dergelijke gebeurtenissen niet kunnen weerstaan? Zowel Ottawa als New Delhi hebben zich beziggehouden met het spel van provocatie en verzoening. De klassieke ‘blow-hot, blow-cold’-aanpak. Maar met welk doel?
Een les uit Brug Van Spionnen
Terugkomend op de wijsheid van George Smiley: het zoeken naar zwakke punten in de ander is een nulsomspel. Dit is nog niet de Koude Oorlog, maar naarmate India groter wordt, zal de kans dat dit spel intenser wordt, navenant toenemen. India en Canada zijn niet direct betrokken bij enig militair-territoriaal gevecht, dus deze opflakkeringen hebben een nog beperktere reikwijdte. Beiden verwijzen naar zorgen over de nationale veiligheid op de lange termijn, en andere landen zoals Groot-Brittannië en de VS proberen ‘vrede’ tot stand te brengen door India aan te sporen mee te werken aan het onderzoek.
Diplomatie is een oefening in het scheiden van feit en fictie, maar waarbij beide worden aangepakt, omdat beide ertoe doen, ook al zijn ze niet in gelijke mate. Een andere populaire cultuurreferentie om aan te tonen dat het vandaan komt Brug der spionneneen film uit 2014 over de beroemde spionage-uitwisseling tussen de VS en de USSR. James Donovan (Tom Hanks), een advocaat die de Russische spion Rudolf Abel (Mark Rylance) vertegenwoordigt, zegt tegen hem: “De zaak tegen jou doet ertoe. Hen laten bewijzen dat het ertoe doet. De fictie is: of je het hebt gedaan of niet, doet er niet toe. De staat moet bewijzen dat je een spion bent.”
Voordat iemand neerbuigt over het nemen van lessen uit fictie, bedenk dat, afgezien van John la Carre, gevierde schrijvers als Ian Fleming en Graham Greene ooit in MI6 hebben gediend.
(Nishtha Gautam is een in Delhi gevestigde auteur en academicus.)
Disclaimer: dit zijn de persoonlijke meningen van de auteur
