Waarom Afrikaanse leiders zoals de Kameroense president Paul Biya zijn gezondheid verbergen

Geruchten over een slechte gezondheid hebben de afgelopen weken twee Afrikaanse presidenten overspoeld, wat tot tegenstrijdige reacties leidde en blootlegde hoe het welzijn van leiders vaak als staatsgeheim wordt behandeld.

Het begon met de 91-jarige president van Kameroen, Paul Biya, wiens ministers ontkenden dat hij ziek was en volhielden dat hij in “uitstekende gezondheid” verkeerde. De media in Kameroen waren dat toen echter wel verboden om te rapporteren op zijn toestand.

Vervolgens weerlegde het staatshuis van Malawi de roddels dat president Lazarus Chakwera zich niet goed voelde door video’s te posten waarin de leider jogde en opdrukoefeningen deed in de hoofdstad Lilongwe.

“Je moet een bepaald soort man weerspiegelen om in de politiek te domineren – je kunt geen zwakte of kwetsbaarheid tonen”, zegt Miles Tendi, universitair hoofddocent Afrikaanse politiek aan de Universiteit van Oxford, over de pracht en geheimhouding waarmee Afrikaanse leiders en hun gezondheid omgeven zijn.

Chakwera en Biya gebruikten heel verschillende benaderingen om de geruchten over ziekten aan te pakken, maar ze hadden een vergelijkbare bedoeling: een beeld van kracht en viriliteit projecteren en beschermen.

Maar misschien wel het allerbelangrijkste: rivalen en opportunisten op afstand houden.

Prof Tendi zegt dat het politieke spel een “prestatie van mannelijkheid” is die moet worden gedaan om de macht te behouden.

Hij voegt eraan toe dat het mannelijke karakter van de politiek het voor vrouwen uiterst moeilijk maakt om te slagen. Er is momenteel slechts één vrouwelijk staatshoofd in Afrika, Samia Suluhu Hassan in Tanzaniaen ze erfde de macht als plaatsvervangend leider toen haar mannelijke baas stierf.

Van politieke leiders, in Afrika en daarbuiten, wordt verwacht dat zij symbolen van kracht en veerkracht zijn.

Dus vooral wanneer de leider ouder wordt, wordt hun gezondheid een uiterst gevoelige kwestie van groot nationaal belang, zoals we dit jaar bij de Amerikaanse verkiezingen hebben gezien.

Professor Adekeye Adebajo van de Universiteit van Johannesburg zei dat leiders op het continent “de indruk wekken dat de gezondheid van hun land verbonden is met hun eigen persoonlijke gezondheid”, en dat wat een leider mankeert vaak als staatsgeheim wordt behandeld.

Als er iets met hen gebeurt, kan dat de economie en de markten beïnvloeden en het politieke landschap veranderen, vertelde een veiligheidsexpert uit Zimbabwe aan de BBC. Daarom worden er extra voorzorgsmaatregelen genomen.

In landen waar de politieke instellingen zwak zijn, zijn de procedures voor politieke opvolging vaak niet goed ingeburgerd, wat leidt tot de vrees dat elk leiderschapsvacuüm tot een machtsstrijd zou kunnen leiden.

Ruim twintig jaar geleden werd de president van de Democratische Republiek Congo, Laurent-Désiré Kabila, vermoord door een van zijn lijfwachten.

De autoriteiten weigerden toe te geven dat hij was vermoord en hielden vast aan het voorwendsel dat hij voor medische behandeling naar Zimbabwe was gestuurd, terwijl ze uitwerkten wat ze nu moesten doen.

In feite was het zijn dode lichaam dat in een uitgebreide poppenkast over het continent werd gevlogen.

Zijn onervaren zoon, Joseph, werd uiteindelijk gekozen als de volgende leider van het land.

In Malawi stelde de regering de aankondiging van de dood van president Bingu wa Mutharika in 2012 uit, wat aanleiding gaf tot speculaties dat er pogingen waren ondernomen om de opvolging van zijn vicepresident Joyce Banda te voorkomen.

Maar in buurland Zambia, waar twee presidenten tijdens hun ambtstermijn zijn overleden, en in Ghana, waar toenmalig president John Atta Mills in 2012 overleed, verliepen de constitutionele processen soepel.

Door de jaren heen hebben verschillende Afrikaanse leiders vragen over hun kwakkelende gezondheid met stilte of woede beantwoord.

In 2010 bestempelde de voormalige leider van Zimbabwe, Robert Mugabe, jaren van speculatie als “blote leugens verzonnen door de door het Westen gemanipuleerde media”.

Drie jaar geleden kwam de aankondiging dat de Tanzaniaanse president John Magufuli was overleden na weken van ontkenning dat hij ziek was. Er werden zelfs mensen gearresteerd wegens het verspreiden van valse informatie over zijn gezondheid, maar uiteindelijk werd hun gelijk bewezen.

Een van de meest extreme gevallen waarin een regering de gezondheid van haar leider verborgen hield, deed zich voor in Nigeria, waar president Umaru Yar’Adua vijf maanden lang niet in het openbaar werd gezien.

Zijn kantoor zei dat hij in januari 2010 werd behandeld en dat hij “beter werd”, maar er waren talloze rapporten waarin stond dat hij “hersendood” was.

Yar’Adua verscheen nooit meer in het openbaar en zijn dood werd in mei van dat jaar aangekondigd.

“Sommige van deze jongens willen gewoon aan de macht blijven”, zei prof. Tendi, zelfs tot het bittere einde.

Veel leiders, ook buiten Afrika, vinden dat hun burgers geen recht hebben op informatie over hun gezondheid, die als zeer vertrouwelijk wordt behandeld.

Maar er zijn uitzonderingen geweest.

Na zeven weken officieel medisch verlof in 2017 onthulde de Nigeriaanse president Buhari aan zijn land dat hij nog nooit in zijn leven “zo ziek” was geweest, hoewel hij niet zei wat er aan de hand was.

De voormalige president van Kameroen, Ahmadou Ahidjo, wordt verondersteld de enige Afrikaanse leider te zijn die in 1982 aftrad vanwege een slechte gezondheid, na 22 jaar te hebben geregeerd.

Dit soort transparantie en het opgeven van macht zijn zeldzaam. Meer dan twintig Afrikaanse leiders zijn tijdens hun ambtsperiode gestorven, sommigen zonder hun land te vertellen dat ze zelfs maar onwel waren.

Het voorbeeld is niet overgenomen door Ahidjo’s opvolger, Paul Biya.

Leiders zijn misschien bang dat het onthullen van gezondheidsproblemen hun rivalen of zelfs buitenlandse mogendheden die het land willen beïnvloeden of destabiliseren, zou kunnen aanmoedigen.

Sommige presidenten zijn afgezet nadat nieuws over hun slechte gezondheid bekend werd gemaakt.

In 1996 was het algemeen bekend dat de kleptocratische leider van Zaïre (nu DR Congo), Mobutu Sese Seko, werd behandeld voor prostaatkanker.

Dit maakte het ongetwijfeld veel gemakkelijker voor Laurent Kabila om een ​​groep door Rwanda gesteunde rebellen door het uitgestrekte land te leiden.

Mobutu was te ziek om enig verzet te coördineren, en hij vluchtte naar ballingschap in Marokko, waardoor Kabila de macht moest grijpen.

“Als je als zwak wordt gezien, is dat een signaal naar je interne rivalen”, zegt prof. Tendi.

Maar de Nigeriaanse boer en leraar Abeku Adams (41), die heeft meegemaakt dat twee presidenten tijdens hun ambtsperiode stierven, zei dat de geheimhouding ook een ‘cultureel iets’ zou kunnen zijn.

“Geheimzinnig zijn over je gezondheid wordt in veel Afrikaanse culturen beschouwd als onderdeel van het genezingsproces. Dit zou de mogelijke oorzaak kunnen zijn van waarom ze hun gezondheid verbergen of erover liegen”, zei hij.

Hoewel particuliere burgers het recht hebben om hun medische gegevens vertrouwelijk te houden, wordt betoogd dat politieke leiders deze luxe niet hebben omdat hun gezondheid gevolgen kan hebben voor het hele land.

Nu steeds meer Afrikaanse landen strengere opvolgingsprocedures invoeren, klinkt er een roep om meer transparantie als het gaat om de gezondheid van hun leiders, vooral van de steeds jeugdiger wordende bevolking van het continent.

“Overheden zijn het aan hun burgers verplicht om dergelijke informatie te delen”, aldus Adams.

Hij benadrukt dat burgers, omdat ze belasting betalen, op de hoogte moeten zijn van de gezondheid van hun leiders.

Het kan zijn dat het intens competitieve politieke systeem van Malawi, met verkiezingen volgend jaar, Chakwera ertoe heeft aangezet zijn openbare oefeningen te doen – om te laten zien dat hij fitter is dan zijn belangrijkste rivaal, Peter Mutharika, die vijftien jaar ouder is dan hij.

Daarentegen wordt Biya weinig bedreigd door verkiezingen; hij heeft er al vijf gewonnen, ondanks klachten van de oppositie over manipulatie.

In een echte democratie moet de gezondheid van een leider transparant zijn, zei een politieke analist tegen de BBC.

Maar de aard van de politiek in een groot deel van Afrika, waar regerende partijen vaak worden beschuldigd van het manipuleren van verkiezingen, militaire staatsgrepen altijd een bedreiging vormen en zelfs gekozen presidentschappen erfelijk kunnen worden, is transparantie geen praktijk die veel leiders op korte termijn lijken te willen overnemen.