Slachtoffers van de instorting van de Mariana-dam spreken zich uit terwijl het proces in Londen begint

“De laatste woorden die ik hem hoorde zeggen waren: ‘Wist je dat je de beste moeder ter wereld bent?’”

De zoon van Gelvana Rodrigues, Thiago, was zeven jaar oud toen giftige modder hun huis binnenstroomde en hem doodde.

Hij was een van de 19 mensen die stierven na de ineenstorting van de Mariana-dam in Minas Gerais, Brazilië op 5 november 2015.

Het wordt herinnerd als de ergste milieuramp ooit in Brazilië.

De dam was eigendom van Samarco, een joint venture tussen de mijngiganten Vale en BHP.

Het werd gebruikt om afval van de ijzerertswinning op te slaan. Toen het barstte, kwam er tientallen miljoenen kubieke meters giftig afval en modder vrij.

Het slib spoelde door gemeenschappen, verwoestte de huizen van honderden mensen en vergiftigde de rivier.

Gelvana was aan het werk toen de ramp plaatsvond, terwijl haar zoon thuis logeerde bij zijn grootmoeder.

Nadat ze het nieuws had gehoord, rende ze terug en vond “alles vernietigd”.

“Drie dagen heb ik niet gegeten of geslapen, ik wilde alleen maar mijn zoon vinden”, zei ze.

Na zeven dagen hoorde ze dat reddingswerkers het lichaam van Thiago hadden gevonden.

“Die dag eindigde mijn leven, omdat ik voor hem leefde.”

Gelvana is een van de 620.000 mensen die BHP in Groot-Brittannië voor de rechter dagen vanwege de ramp.

Een civiel proces dat op 21 oktober in Londen begint, zal bepalen of het Anglo-Australische bedrijf verantwoordelijk was.

De advocaten van de eisers voerden met succes aan dat het proces in Londen moest plaatsvinden omdat het hoofdkantoor van BHP “zich in Groot-Brittannië bevond ten tijde van de instorting van de dam”.

Als BHP deze zaak verliest, zal er een tweede fase plaatsvinden om te bepalen wie recht heeft op verdere schadevergoedingen, en hoeveel.

In Nederland vindt een apart proces plaats tegen het tweede moederbedrijf van Samarco, het Braziliaanse mijnbedrijf Vale, met ongeveer 70.000 eisers.

Beide bedrijven zijn overeengekomen dat als een van beide aansprakelijk wordt gesteld voor schade, zij de kosten zullen delen.

Marcos Muniz, bekend als Marquinhos, verhuisde in 1969, toen hij zes jaar oud was, naar een van de getroffen steden – Bento Rodrigues – naar hetzelfde huis waar zijn vader was geboren. Later, als volwassene, bouwde hij zijn eigen huis op nog een stuk land dat zijn vader daar had gekocht.

Marquinhos werkte bijna dertig jaar voor Samarco voordat hij met pensioen ging. Hij had vee, varkens en sinaasappelbomen waar hij naar uitkeek als hij met pensioen zou gaan.

‘Ik had nooit gedacht dat dit zou kunnen gebeuren’, zei hij. “Als ik had geweten dat dit in de toekomst zou gebeuren, dat de plaats en de gemeenschap waar ik ben opgegroeid vernietigd zouden worden, zou ik daar zeker gestopt zijn met werken.”

Bento Rodrigues lijkt nu op een spookstad. De huizen liggen in puin en zijn nog steeds bedekt met dikke modder. Het huis van Marquinhos werd in het nabijgelegen meer gespoeld en alleen het uiterste puntje ervan is nu zichtbaar.

BHP en Vale hebben een organisatie opgericht, de Renova Foundation genaamd, die belast is met het compenseren van slachtoffers.

Het heeft hen ofwel een contante compensatie aangeboden, ofwel een huis in een nieuwe stad die de stichting heeft gebouwd ter vervanging van deze stad genaamd Novo Bento.

De Renova Foundation zegt dat ze tot nu toe meer dan 7,7 miljard dollar aan reparatie- en compensatieacties heeft uitbetaald aan meer dan 445.000 mensen, waarvan ongeveer 50% rechtstreeks aan de getroffen mensen wordt betaald.

Maar de bedrijven zeggen dat dit niet betekent dat zij de aansprakelijkheid voor de ramp aanvaarden.

De gemeenschap kreeg inspraak in de plaats waar de stad werd gebouwd en het ontwerp van hun nieuwe huizen.

Marquinhos heeft daar een huis aangeboden gekregen, maar vreest dat in deze moderne stad zijn manier van leven en gemeenschap verloren zullen gaan.

De nieuwe stad wordt nog steeds gebouwd. Het ligt op de heuvels, in plaats van bij een meer, en heeft een modernere, stedelijke uitstraling.

Darliza das Graças is daar een jaar geleden naartoe verhuisd. Ze had een kleine bar in het ‘oude’ Bento Rodrigues en runt nu een restaurant.

“Het leven hier is geweldig, het is goed. Maar in het begin was het heel moeilijk, er waren weinig bewoners”, zei ze.

“Nu ze komen, is het veel beter.”

Tot nu toe zijn er ruim honderd mensen hervestigd, maar – negen jaar later – zijn er nog steeds mensen die er nog niet zijn ingetrokken omdat hun huis nog niet klaar is, of omdat ze ervoor hebben gekozen dat niet te doen.

Hoewel Darliza hier gelukkig is, zegt ze dat ze de voorkeur gaf aan haar oude leven omdat “de gemeenschap daar meer verenigd was”. Niet iedereen uit haar oude gemeenschap heeft ervoor gekozen om hier te wonen.

BHP en Vale ontkennen aansprakelijkheidsclaims in hun geheel en stellen dat de juridische actie in het Verenigd Koninkrijk “onnodig is omdat het zaken overlapt die al onder de bestaande en lopende werkzaamheden van de Renova Foundation en andere juridische procedures in Brazilië vallen”.

Alle betrokken bedrijven zeggen dat ze zich “gecommitteerd” blijven aan het herstellen van de veroorzaakte schade. BHP en Vale hebben de Braziliaanse regering een nieuw aanbod gedaan, dat naar verwachting vrijdag zal worden ondertekend, om ruim 170 miljard reais ($45 miljard) aan compensatie uit te betalen.

Samarco voegde eraan toe dat de Renova Foundation 18 van de 19 families van overleden slachtoffers heeft gecompenseerd en blijft contact opnemen met families en advocaten in zaken die niet zijn opgelost.

Fernanda Lavarello, hoofd bedrijfszaken bij BHP Brasil, zei: “Wat er in 2015 gebeurde was een tragedie. Het spijt ons wat er is gebeurd. Sindsdien heeft BHP het land nooit meer verlaten en doet het er alles aan om het milieu en het leven van deze gezinnen te herstellen.”

“Sommige processen duren langer dan verwacht, omdat het behoorlijk complex is, maar voor de gezinnen die er snel voor kozen om hun huis hier te laten bouwen, is hun huis klaar en zijn ze er al ingetrokken.”

De Britse rechtszaak tegen BHP begon in 2018 toen inwoners en enkele lokale bedrijven en autoriteiten besloten om te zoeken naar wat hun advocaten omschrijven als “eerlijke en volledige compensatie” voor de geleden schade.

De advocaten van de eisers – Pogust Goodhead – beweren dat BHP aansprakelijk is omdat Samarco een “rechtspersoon was voor hun productie van ijzererts en BHP operationeel de controle had over het bedrijf en hun beslissingen. Dit betekent dat BHP wist of had moeten weten wanneer belangrijke beslissingen werden genomen die resulteerden in de ineenstorting van de dam.”

Als ze winnen, verwachten ze dat de compensatie 44 miljard dollar (34 miljard pond) kan bedragen in wat wordt beschreven als een van de grootste collectieve milieurechtszaken ter wereld.

Voor sommigen, zoals Marquinhos, gaat het erom te proberen meer compensatie te krijgen dan eerder werd aangeboden, zodat hij het zich kan veroorloven zijn leven weer op te bouwen op een plek naar keuze.

Voor sommigen kan geen enkel geldbedrag compenseren wat ze verloren hebben.

“Niets kan een leven terugbrengen”, zegt Gelvana over haar zoon Thiago. “Er is geen geld ter wereld waarmee je een leven kunt kopen. Ik wil gewoon gerechtigheid, zodat geen enkele moeder hier op dezelfde plek zal zitten als ik.”