De eerste begroting van Eelco Heinen als minister van Financiën had een heel andere toon dan de ambitieuze, omvangrijke uitgavenplannen van het Rutte-tijdperk.
De VVD-minister schetste een beeld van Nederland als een welvarend land dat internationaal steevast bovenaan staat op het gebied van gezondheid, welvaart en geluk.
Het was geen ‘toeval of natuurwet’, aldus Heinen, maar de rechtvaardige beloning voor de harde arbeid en verstandige keuzes van de Nederlanders.
Maar die vruchten waren in gevaar gebracht door wat de minister van Financiën net niet beschreef als roekeloze uitgaven door zijn voorgangers, die de staatsschuld en het jaarlijkse tekort opdreven. “Dit moet echt stoppen,” zei Heinen.
“Elke euro is het resultaat van hard werken door gewone Nederlanders die verwachten dat wij verantwoord omgaan met hun belastinggeld”, zei hij. “Dat vraagt om een koerswijziging, terug naar financiële discipline en heldere afspraken over de begrotingsregels.”
Op het eerste gezicht lijken de overheidsfinanciën in goede gezondheid te verkeren. De economie zal naar verwachting met 0,6% groeien dit jaar, na een korte recessie, en met 1,5% in 2025.
Preventieve bezuinigingen
De plannen van de overheid zullen naar verwachting de koopkracht met gemiddeld 0,7% doen toenemen, terwijl het aantal mensen dat onder de armoedegrens leeft, zal dalen tot 4,7%.
Het begrotingstekort en de staatsschuld blijven ruim binnen de EU-limieten van respectievelijk 3% en 60% van het BBP.
Maar Heinen zei dat Nederland nu een periode van preventieve bezuinigingen moet ingaan om te voorkomen dat toekomstige generaties de rekening moeten betalen.
“Dit kabinet zal zuinig omgaan met de schaarse middelen, zodat we ons kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden en de generaties na ons hiervan kunnen blijven profiteren”, zei hij.
“Hoewel de staatsschuld er nu laag uitziet, zien we dat het tekort en de schuld toenemen als gevolg van de stijgende uitgaven.”
In totaal is er € 430 miljoen aan besparingen gereserveerd voor onderwijs, cultuur en wetenschap. Ook wordt er bezuinigd op de gezondheidszorg en sociale zekerheid en is de ambtenarij gevraagd om 22% te krimpen.
De internationale ontwikkelingshulp wordt teruggeschroefd en de maximale looptijd van de werkloosheidsuitkering wordt verkort.
Maak werk lonend
Dat laatste is onderdeel van Heinens streven om “werk lonend te maken”, een ander rechtse sjibbolet, dat ook een nieuwe lagere belastingschijf omvat om de rekening voor mensen met een lager inkomen te verlagen. De grootste begunstigden zullen niet de mensen met de laagste inkomens zijn, van wie de koopkracht met 0,5% zal toenemen, maar degenen die net onder het gemiddelde verdienen, die een boost van 1,1% krijgen.
Vreemd genoeg zien mensen met een uitkering hun koopkracht volgend jaar met 0,9% toenemen, maar op termijn wil de VVD de balans juist in het voordeel van werkenden laten doorslaan. De zorgtoeslag voor de laagste inkomens stijgt met maximaal € 6,50 per maand, terwijl de premies naar verwachting met zo’n € 10 omhoog gaan.
De sociale zekerheid zal prioriteit geven aan het uit de armoede halen van mensen, om ervoor te zorgen dat “niemand in een welvarend land zich zorgen hoeft te maken over het kunnen betalen van zijn rekeningen”. De overheid heeft het gratis schoolmaaltijdenprogramma behouden en heeft beloofd meer betaalbare huizen te bouwen.
Financieringspots leeggepompt
De langetermijninvesteringsplannen van de kabinetten van Mark Rutte worden teruggeschroefd of geschrapt en opnieuw ingezet. “De overheid moet niet alles subsidiëren en compenseren”, aldus Heinen.
De 25 miljard euro die nodig was om boeren uit te kopen om de stikstofvervuiling terug te dringen, is teruggebracht tot 5 miljard euro, het energietransitiefonds wordt omgeleid naar ‘groene groei’ en het vier jaar geleden gelanceerde innovatiefonds wordt afgeschaft, terwijl er nog bijna 8 miljard euro op de rekening staat.
In plaats daarvan spijkerde Heinen zijn kleuren stevig vast aan een ander liberaal vlaggenschip, de vrije markt. De plannen van de overheid om meer privaat kapitaal aan te moedigen omvatten het verlagen van de overdrachtsbelasting voor tweede huizen naar 8% en het blijven vrijstellen van bedrijven die hun eigen aandelen terugkopen van dividendbelasting.
30%-regel gered
Dezelfde noodzaak heeft ertoe geleid dat de regering het besluit van het parlement van vorig jaar om de 30% expat tax ruling terug te schroeven, bijna volledig heeft teruggedraaid. Deze regeling stelt sommige geschoolde buitenlandse werknemers vrij van belasting over een deel van hun inkomen. Het belastingvrije deel wordt nu teruggebracht tot 27% voor de volledige termijn van vijf jaar.
Nederland heeft geprofiteerd van zijn open economie en sterke handelsbetrekkingen, waarbij het lidmaatschap van de EU centraal staat, aldus Heinen – een uitspraak die niet van harte zal worden verwelkomd door de meer eurosceptische partijen in de coalitie, zoals de PVV en BBB.
“De interne markt van de EU is zeer gunstig voor ons en het is van cruciaal belang dat we hier deel van blijven uitmaken en onze positie versterken”, zei hij.
Bedreiging van staatssteun
Maar Europese bedrijven worden uitgedaagd door “opkomende machtsblokken” die staatssteun gebruiken om de markt te verstoren, wat Europese landen van binnenuit onder druk heeft gezet om hetzelfde te doen. “Op de lange termijn kan dat de groei schaden,” zei Heinen.
De begroting omvat wat extra uitgaven, vooral op de favoriete gebieden van de VVD, zoals defensie en recht en orde. De defensie-uitgaven worden verhoogd om de 2%-doelstelling van de NAVO vanaf volgend jaar te halen, wat het nieuwe zelfbeeld van Nederland als hoeder van de wereldwijde veiligheid weerspiegelt.
Bovendien wordt er 130 miljoen euro extra geïnvesteerd in grenscontroles, als onderdeel van de bredere aanpak van migratie door de overheid. Volgens Heinen is dit essentieel voor het welzijn van de economie.
“in een fatsoenlijk land waar altijd ruimte is voor mensen in nood, zouden ze zich geen zorgen hoeven te maken over ongecontroleerde migratie,” zei hij. “En toch maken mensen zich zorgen over die dingen en moeten we die zorgen serieus nemen.”
Zorgen over bezuinigingen
Sommige plannen van Heinen lijken tegenstrijdig. Zijn ambitie voor een sterkere rol binnen de EU dreigt te worden ondermijnd door de eisen van de overheid voor een opt-out op asielquota en vrijstelling van landbouwbeperkingen, om nog maar te zwijgen van plannen om € 1,6 miljard van de EU-financiering te beperken.
De eigen economische adviseurs van de overheid, het economisch beleidsanalysebureau CPB en het sociaal analysebureau SCP, bekritiseerde de plannen als vaag en slecht onderbouwd.
Ze zeiden dat bezuinigingen op onderzoek en innovatie het risico met zich meebrengen dat voordelen op de lange termijn worden opgeofferd voor winst op de korte termijn – precies het scenario dat Heinen zegt te willen vermijden.
En in een van de meest bekritiseerde maatregelen in de begroting trekt de regering de financiering in voor het vrijwilligersprogramma voor jongeren, bekend als maatschappelijke diensttijd. Het systeem werd geprezen omdat het kansarme en kwetsbare jongeren de vaardigheden en ervaring gaf die ze nodig hadden om deel te nemen aan de maatschappij.
Maar Heinen was er stellig van overtuigd dat het tijdperk van “gratis geld” voorbij was. “Geld is niet gratis,” zei hij. “Die dagen zijn voorbij. De rekeningen moeten betaald worden.”
De belangrijkste financiële punten van de begroting
Belastingen en premies
- Er wordt een nieuwe belastingschijf ingevoerd voor inkomens tot € 38.441, met een belastingtarief van 35,82%. Dat is iets meer dan één procentpunt lager dan het huidige tarief.
- Tussen € 38.441 en € 76.816 stijgt het tarief naar 37,48% en daarboven verandert er niets en bedraagt het 49,5%.
- Al met al zal de koopkracht met gemiddeld 0,7% stijgen
- De 30%-regeling wordt teruggebracht tot 27% en blijft vijf jaar geldig, maar het minimumloon om hiervoor in aanmerking te komen, gaat omhoog van € 46.107 naar € 50.436.
- De belasting op kansspelen gaat in twee fasen omhoog naar 37,8%
- Overdrachtsbelasting voor beleggers daalt in 2026 van 10,4% naar 8%
Overheidsfinanciën
- De economische groei zal dit jaar 0,6% bedragen en in 2025 1,5%
- Het begrotingstekort zal dit jaar 1,8% bedragen en in 2025 2,5%
- Het percentage huishoudens dat in armoede leeft, zal volgend jaar met 0,1 procentpunt dalen tot 4,4% en er zal geen verandering zijn in het aantal kinderen (4,7%) dat opgroeit in een arm huishouden.
Andere fiscale maatregelen
- Zonnepaneeleigenaren mogen vanaf 2027 de hoeveelheid energie die zij terugleveren aan het elektriciteitsnet niet meer van hun rekening aftrekken
- De regering richt een speciaal “energiefonds” van € 60 miljoen op om de armste gezinnen te helpen hun energierekening te betalen
- De belasting op gas gaat met gemiddeld € 33 per huishouden per jaar omlaag, blijkt uit berekeningen van Nibud
- Geen verhoging van de belastingen op benzine, diesel of lpg
- Plannen om de belastingaftrek op liefdadigheidsdonaties door bedrijven af te schaffen, zijn een jaar uitgesteld
- De omzetbelasting op cultuur, sportevenementen en sportscholen, boeken en hotels gaat omhoog van 9% naar 21%
Andere maatregelen
- Treinkaartjes worden 6% duurder, niet 12% zoals eerder aangegeven
- De koning, koningin, zijn moeder en oudste dochter zullen 7% meer te besteden volgend jaar. De normale lonen stijgen naar verwachting met 4,3% in 2025.
- Scholen krijgen compensatie voor verhoging BTW op schoolboeken
- De zorgtoeslag stijgt maximaal met € 6,50 per maand en de overheid verwacht dat de zorgpremies met € 10 per maand stijgen
- Het ministerie van Onderwijs verwacht € 293 miljoen per jaar te besparen door het aantal internationale studenten te verminderen en € 282 miljoen op te halen door hogere collegegelden voor langzame studenten.
- €360 miljoen wordt bespaard door het verlagen van de “subsidies” voor onderwijs en cultuur. Meer details worden in november gepubliceerd
Er volgt nog meer
