EDe zeer dramatische ontwikkeling in het Midden-Oosten dit jaar heeft Iran zwakker gemaakt. In 2024 verloor de Islamitische Republiek in Gaza, in Libanon en, het meest spectaculair, in de Syrisch-Arabische Republiek, waarbij de spil van de ‘sjiitische halve maan’ deze maand zo snel instortte dat Teheran zich moest haasten om evacueer zijn officieren van de Qods Force van de Revolutionaire Garde. In één klap halveerde de ondergang van het Assad-regime het aantal staten dat Iran als bondgenoot beschouwt. blijft alleen Venezuela overeen natie die zichzelf ontledigt van zijn volk. De As van Verzet is omlaag om milities in Irak en de Houthi-stam in Jemen, het armste land in het Midden-Oosten, te verslaan.
Binnen Iran kunnen de zaken echter nog erger zijn. De economie bevindt zich op het laagste punt sinds de revolutie van 1979, die de theocratie aan de macht bracht. Het ministerie van sociale zekerheid maakte vorig jaar bekend dat 57 procent van de Iraniërs in een bepaalde mate last heeft van sociale problemen ondervoeding. Dertig procent woont onder de armoede lijn. De Iraanse rial is het afgelopen jaar met 46 procent gedaald en is officieel de ’s werelds minst waardevolle valutaminder waard dan de Sierra Leone Leone of de Laotiaanse Kip. Terwijl gewone Iraniërs hun spaargeld op de pagina’s met bankafschriften zien verdampen, heeft een zeer onrustig regime besloten dat dit een goed moment is om hen te bedreigen.
“Als iemand binnen Iran op een manier spreekt die mensen angst aanjaagt, is dit een misdaad en moet deze worden vervolgd”, zei Opperste Leider Ali Khamenei woensdag. Het was van hem eerste opmerkingen sinds de val van de Assads, die toen ze naar Moskou vluchtten een schuld van 30 miljard dollar en duizenden levens aan Teheran achterlieten. Maar waar de ayatollah zich zorgen over maakte, was – begrijpelijkerwijs – de stabiliteit van zijn eigen regime.
De devaluatie van de Iraanse rial betekent dat de zwaar gesubsidieerde benzineprijzen, die nu variëren van het equivalent van 7,5 tot 15 dollarcent per gallon, onhoudbaar zijn geworden. Er worden plannen gemaakt om de prijs in het nieuwe jaar te verhogen. De laatste keer dat dat gebeurde, in 2019, werd het land ondergedompeld in landelijke protesten die bekend werden als Bloody November. De regering sloot het internet af terwijl haar strijdkrachten het vuur openden, waardoor een solide dodental moeilijk te bepalen was Amnestie Internationaal zet het minimumaantal op 304.
Kijkend naar de boeken kan het regime het gevoel hebben dat het geen keus heeft. Na tientallen jaren van Amerikaanse sancties die de ontwikkeling van de oliesector hebben vertraagd, wordt Iran – de thuisbasis van de op een na grootste aardgasreserves ter wereld – geconfronteerd met gastekorten die op hun beurt de inperking van de elektriciteitsproductie tot gevolg hebben. Een land dat tot een paar jaar geleden elektriciteit naar de buurlanden exporteerde, is nu gedwongen zijn toevlucht te nemen tot geplande stroomuitval voor zijn eigen bevolking.
Het regime is ook van plan het publiek op andere manieren te testen. Het parlement, dat grotendeels uit hardline-extremisten bestaat, heeft een akkoord bekrachtigd draconische wet op de hijabde hoofddoek en gewaden die de Islamitische Republiek aan alle vrouwen oplegt. De nieuwe wet, die binnen enkele weken in werking zal treden, is de reactie van het regime op de protesten ‘Vrouwen, Leven, Vrijheid’ die zijn aangewakkerd door de dood van de 22-jarige Mahsa Amini in politiehechtenis in september 2022, na haar detentie omdat ze geen een adequate hijab.
Lees meer: De verborgen rol die gewone Iraniërs hebben gespeeld in de protesten
De protesten vonden plaats in meer dan 200 steden en dorpen, duurde maanden en vormde de grootste interne bedreiging voor het regime sinds de jaren tachtig. Iraanse veiligheidstroepen reageerden ook met bruut geweld op deze protesten. doden Volgens mensenrechtenorganisaties zijn er ruim 500 mensen. Maar liefst duizend anderen kregen levenslange verwondingen, zoals verblinding; tienduizenden werden gearresteerd. Mocht de nieuwe hijabwet ten uitvoer worden gelegd, dan zou de Islamitische Republiek te maken kunnen krijgen met een herhaling van de opstand die bijna tot de ondergang ervan leidde.
Het staatsapparaat lijkt nu al kwetsbaar. De Islamitische Republiek heeft lange tijd haar vermogen aangeprezen om “veiligheid” te bieden in de meest onstabiele regio ter wereld. Maar op de dag van de inauguratie van de huidige president in juli werd een gast van de staat, de politieke leider van Hamas, Ismail Haniyeh, gedood door een explosief dat (vermoedelijk Israëlische) saboteurs hadden verborgen in een overheidspension in een van de zwaarst getroffen gebieden. versterkte verbindingen in Teheran. De nieuwe president, Masoud Pezeshkian, werd gekozen nadat zijn harde voorganger, Ebrahim Raisi, in mei omkwam bij een mysterieuze helikoptercrash. De staat heeft nog geen verklaring gegeven waarom zijn helikopter tijdens een routinevlucht neerstortte of waarom het bijna een dag duurde om de crashlocatie te lokaliseren.
Ondertussen heeft Israël dit jaar herhaaldelijk Iran aangevallen met conventionele militaire middelen, waarbij het zich richt op cruciale raketproductiefaciliteiten en luchtafweergeschut – wat duidelijk de overhand heeft in de tit-for-tat-uitwisseling van ongekende directe aanvallen op het grondgebied van elk land. De raketaanvallen van Iran veroorzaakten daarentegen geen substantiële schade of slachtoffers. De laatste aanval van Israël, in oktober, bleef onbeantwoord, waardoor enkele trouwe verdedigers van het regime het regime voor het eerst publiekelijk ter discussie stelden en spraken over het verliezen van vertrouwen erin.
Khamenei, die sinds 1989 de macht in handen heeft, is nu 85 jaar oud en het gerucht gaat dat hij ernstig ziek is. Een uitgelekt spraakbestand van het hoofd van zijn medische team, dat hem slechts tot deze winter de tijd gaf om te leven en daarna, “hopend op de goedheid van God en de gebeden van de mensen”, werd krachtig ontkend als nep. Maar het uiterlijk van Khamenei is de afgelopen jaren zichtbaar verslechterd. Ooit was hij een sterke spreker, maar nu is zijn stem schor en zijn zijn zinnen kort. Zijn toespraak van woensdag werd niet zoals gebruikelijk live uitgezonden op de staatstelevisie.
Wat zijn gezondheid ook is, alleen al vanwege de leeftijd van Khamenei is opvolging een grote zorg geworden. Dit zou de tweede keer zijn dat de Islamitische Republiek een opvolging doormaakt. De laatste was in 1989, toen de Iraanse economie er veel beter voor stond en de burgers minder gehinderd werden. Bovendien was er geen spoor van de desillusie onder de trouwe aanhangers van het regime die we vandaag de dag zien. Het was bijvoorbeeld het hoorbare gemopper over het verlies van Syrië onder de Iraniërs dat aanleiding gaf tot de waarschuwing van de Opperste Leider over uitspraken die ‘mensen angst aanjagen’. Maar grote delen van de Iraanse samenleving zijn duidelijk niet langer bang om zich uit te spreken.
Uren na de toespraak van de Leider sprak de zanger Parastoo Ahmadi een concert live gestreamd op haar YouTube-account, vanuit Iran. Het was een primeur sinds de Islamitische Revolutie, die vrouwen verbiedt om voor mannen te zingen. Ondanks dit verbod zong Ahmadi in een avondjurk, haar haar golvend over haar blote schouders, tot nu toe meer dan twee miljoen keer bekeken. Dat was ze gearresteerd op zaterdag, daarna vrijgelaten in afwachting van het proces.
