Een week van transitie verliep verrassend soepel: berichten over represailles, wraakmoorden, sektarisch geweld en plunderingen waren allemaal minimaal.
Slechts een week nadat het regime van president Bashir al-Assad was omvergeworpen door de islamistische rebellengroep HTS, leefden de mensen in de Syrische hoofdstad Damascus hun gewone leventje, waar ze winkelden en gezellig samenkwamen – en met verrassend weinig gewapende rebellen die door de straten patrouilleerden.
Op de internationale luchthaven van Damascus arriveerde het nieuwe hoofd van de veiligheidsdienst – een van de rebellen die door Syrië naar de hoofdstad marcheerden – met zijn team. De weinige onderhoudswerkers die op hun werk kwamen, zaten ineengedoken rond majoor Hamza al-Ahmed, nieuwsgierig naar wat er daarna zou gebeuren.
Ze hebben snel alle klachten van tafel geveegd die ze te bang waren te uiten tijdens het bewind van president Bashar Assad, dat nu, onvoorstelbaar, voorbij is.
Ze vertelden de bebaarde strijder dat promoties en extraatjes ten gunste van pro-Assad-favorieten werden ontzegd, en dat bazen hen met gevangenisstraf bedreigden omdat ze te langzaam werkten. Ze waarschuwden voor hardcore Assad-aanhangers onder het luchthavenpersoneel, klaar om terug te keren zodra de faciliteit weer opengaat.
Terwijl Al-Ahmed hen probeerde gerust te stellen, kondigde Osama Najm, een ingenieur, aan: “Dit is de eerste keer dat we praten.”
Dit was de eerste week van de transformatie van Syrië na de onverwachte val van Assad.
Rebellen, die plotseling de leiding hadden, ontmoetten een bevolking die barstte van emoties: opwinding over nieuwe vrijheden; verdriet over jaren van onderdrukking; en hoop, verwachtingen en zorgen over de toekomst. Sommigen waren overweldigd tot tranen toe.
Ondanks de rust zijn er veel manieren waarop het mis kan gaan.
Het land is gebroken en geïsoleerd na vijf decennia van Assad-familieregering. Gezinnen zijn verscheurd door oorlog, voormalige gevangenen zijn getraumatiseerd door de wreedheden die zij hebben ondergaan, en tienduizenden gedetineerden worden nog steeds vermist. De economie is verwoest, de armoede is wijdverbreid, de inflatie en de werkloosheid zijn hoog. Corruptie sijpelt door in het dagelijks leven.
Maar op dit moment van verandering zijn velen er klaar voor om de weg vooruit te verkennen.
Op de luchthaven zei al-Ahmed tegen de stafleden: “Het nieuwe pad zal uitdagingen met zich meebrengen, maar daarom hebben we gezegd dat Syrië voor iedereen is en dat we allemaal moeten samenwerken.”
De rebellen hebben tot nu toe de juiste dingen gezegd, zei Najm. “Maar we zullen niet meer zwijgen over iets verkeerds.”
Op een in brand gestoken politiebureau werden foto’s van Assad verwijderd en dossiers vernietigd nadat opstandelingen op 8 december de stad binnenkwamen. Al het politie- en veiligheidspersoneel uit het Assad-tijdperk is verdwenen.
Op zaterdag werd het gebouw bemand door tien mannen die dienden bij de politie van de de facto ‘reddingsregering’ van de rebellen, die jarenlang de rebellenenclave Idlib in het noordwesten van Syrië bestuurde.
De rebellenpolitie houdt het bureau in de gaten en behandelt meldingen van kleine diefstallen en straatgevechten. Eén vrouw klaagt dat haar buren haar stroomvoorziening hebben gesaboteerd. Een politieagent vertelt haar dat ze moet wachten tot de rechtbanken weer open gaan.
ADVERTENTIE“Het zal een jaar duren om de problemen op te lossen”, mompelde hij.
De rebellen probeerden orde te brengen in Damascus door de bestuursstructuur in Idlib te kopiëren. Maar er is een schaalprobleem. Een van de politieagenten schat het aantal rebellenpolitie op slechts ongeveer 4.000; de helft is gevestigd in Idlib en de rest is belast met het handhaven van de veiligheid in Damascus en elders. Sommige deskundigen schatten de totale strijdmacht van de opstandelingen op ongeveer 20.000 man.
De rebellen en het publiek leren nog steeds over elkaar
De strijders rijden in grote SUV’s en nieuwere voertuigmodellen die buiten bereik zijn van de meeste inwoners van Damascus, waar ze tien keer zoveel kosten vanwege douanerechten en steekpenningen. De strijders vervoeren de Turkse lira, die lange tijd verboden was in door de regering gecontroleerde gebieden, in plaats van het kelderende Syrische pond.
De meeste bebaarde strijders komen uit conservatieve, provinciale gebieden. Velen zijn harde islamisten.
ADVERTENTIEDe belangrijkste opstandelingenmacht, Hayat Tahrir al-Sham, heeft afstand gedaan van zijn Al-Qaeda-verleden, en zijn leiders proberen de religieuze en etnische gemeenschappen in Syrië gerust te stellen dat de toekomst pluralistisch en tolerant zal zijn.
Maar veel Syriërs blijven achterdochtig. Sommige strijders dragen linten met islamitische slogans op hun uniformen en ze behoren niet allemaal tot HTS, de meest georganiseerde groep.
“De mensen die we op straat zien, vertegenwoordigen ons niet”, zegt Hani Zia, een inwoner van Damascus uit de zuidelijke stad Daraa, waar de anti-Assad-opstand in 2011 begon. Hij maakte zich zorgen over berichten over aanvallen op minderheden en wraakmoorden.
“We moeten bang zijn”, zei hij, eraan toevoegend dat hij zich zorgen maakt dat sommige opstandelingen zich superieur voelen aan andere Syriërs vanwege hun jarenlange strijd. “Met alle respect voor degenen die offers hebben gebracht, we hebben allemaal opgeofferd.”
ADVERTENTIEToch heerst er geen angst in Damascus, waar velen volhouden dat zij zich niet langer zullen laten onderdrukken.
Sommige restaurants zijn weer openlijk alcohol gaan schenken, andere zijn discreter om de stemming te testen.
Op een terras in de historische christelijke wijk van de oude stad dronken mannen bier toen een gevechtspatrouille voorbijkwam. De mannen keerden zich onzeker naar elkaar toe, maar de jagers deden niets. Toen een man die met een pistool zwaaide een slijterij elders in de Oude Stad lastigviel, arresteerde de rebellenpolitie hem, zei een politieagent.
Salem Hajjo, een theaterleraar die deelnam aan de protesten van 2011, zei dat hij het niet eens is met de islamistische opvattingen van de rebellen, maar onder de indruk is van hun ervaring met het regelen van hun eigen zaken. En hij verwacht een stem te hebben in het nieuwe Syrië.
ADVERTENTIE“We hebben ons nog nooit zo op ons gemak gevoeld”, zei hij. “De angst is verdwenen. De rest is aan ons.”
In de nacht na de val van Assad zwierven gewapende mannen door de straten en vierden de overwinning met oorverdovend geweervuur. Sommige gebouwen van de veiligheidsdiensten werden in brand gestoken. Mensen plunderden de belastingvrije luchthaven en vernielden alle flessen drank. De rebellen gaven een deel hiervan de schuld aan vluchtende regeringsloyalisten.
Het publiek bleef binnen en gluurde naar de nieuwkomers. Winkels gingen dicht.
Hayat Tahrir al-Sham besloot de orde op te leggen en stelde een avondklok voor drie dagen in. Het verbood feestelijk geweervuur en verplaatste strijders om eigendommen te beschermen.
ADVERTENTIENa een dag begonnen er mensen te verschijnen.
Voor tienduizenden was hun eerste bestemming de gevangenissen van Assad, met name Saydnaya aan de rand van de hoofdstad, om te zoeken naar dierbaren die jaren geleden verdwenen. Weinigen hebben sporen gevonden.
Het was hartverscheurend, maar ook verbindend. Rebellen, van wie sommigen ook op zoek waren, vermengden zich met familieleden van de vermisten in de donkere gangen van gevangenissen waar iedereen al jaren bang voor was.
Tijdens festiviteiten op straat nodigden gewapende mannen kinderen uit om op hun gepantserde voertuigen te springen. Opstandelingen poseerden voor foto’s met vrouwen, sommigen met onbedekt haar. Uit auto’s klonken pro-revolutieliederen. Plotseling worden winkels en muren overal beklad met revolutionaire vlaggen en posters van activisten die door de staat Assad zijn vermoord.
ADVERTENTIETV-stations lieten geen moment onberoerd en schakelden over van het prijzen van Assad naar het spelen van revolutionaire liedjes. De staatsmedia zonden de stortvloed aan verklaringen uit van de nieuwe, door de opstandelingen geleide overgangsregering.
De nieuwe regering riep mensen op om weer aan het werk te gaan en drong er bij Syrische vluchtelingen over de hele wereld op aan terug te keren om te helpen bij de wederopbouw. Het kondigde plannen aan om de veiligheidstroepen te rehabiliteren en te onderzoeken om de terugkeer van “degenen met bloed aan hun handen” te voorkomen. Strijders verzekerden luchthavenpersoneel – waaronder veel loyalisten van de regering – dat hun huizen niet zullen worden aangevallen, zei een medewerker.
Maar de problemen in Syrië zijn nog lang niet opgelost.
Terwijl de prijzen van landbouwproducten na de val van Assad kelderden, omdat kooplieden niet langer hoge douanekosten en steekpenningen hoefden te betalen, werd de brandstofdistributie ernstig verstoord, waardoor de transportkosten omhoog gingen en wijdverspreide en langdurige stroomuitval veroorzaakte.
ADVERTENTIEAmbtenaren zeggen dat ze de luchthaven zo snel mogelijk willen heropenen en deze week inspecteerden onderhoudsploegen een handvol vliegtuigen op het asfalt. Schoonmakers verwijderden afval, vernielde meubels en koopwaar.
Eén schoonmaker, die zichzelf alleen als Murad identificeerde, zei dat hij het equivalent van 14 euro per maand verdient en zes kinderen te eten heeft, waaronder één met een handicap. Hij droomt ervan een mobiele telefoon te krijgen.
‘We hebben veel tijd nodig om dit op te ruimen’, zei hij.
